‘Laten we eens stilstaan bij deze bizarre activiteit’, schrijft Joshua Foer in de New York Times. Is er een meer expressief gebaar in het menselijk repertoire dan de kus? Waarom kussen we?
We kussen onze kinderen en vrienden. Onze grote liefde. Onze huisdieren. Een gewonnen beker en soms zelfs onze auto. Wat heeft meer betekenissen, meer symboliek en meer emotie dan een kus? De Dementors in Harry Potter geven de “kus der dood”, vroege Christelijken de “heilige kus”; 
Joden kussen de Thora, nerveuze mensen die in een vliegtuig stappen kussen de grond. Judas kuste Jezus, Madonna Britney en een gokker kust de dobbelsteen voor geluk. Van dood tot geluk. Van liefde tot verraad.
Waar komt dat kussen eigenlijk vandaan?
Aangeboren of aangeleerd?
Sommige mensen beweren dat de kus universeel en intuïtief is. Een aangeboren eigenschap zoals lachen en huilen. Iets dat ons verenigt als soort. Anderen zeggen dat het een uitvinding is, zoals vuur en het dragen van kleding. Historici, antropologen en wetenschappers zijn al lang op zoek naar de oorsprong van de kus. En ze vonden bewijs voor beide hypotheses.
Kussende dieren
In het dierenrijk zijn er talloze soorten die gedrag vertonen dat wel erg veel op kussen lijkt. Zo strelen slakken elkaar met hun antennes, raken vogels elkaar aan met hun snavels en likken veel zoogdieren elkaars snuit. Chimpansees geven elkaar zelfs platonische smakken op de lippen. Biologen omschrijven dit als verzorgen, besnuffelen of communiceren.
Maar daarnaast is een 
belangrijke functie van het gedrag het versterken van onderling vertrouwen en een emotionele band – ook voor mensen redenen om te kussen. Dit impliceert dat kussen net zo’n dierlijke impuls is als het soms voor ons voelt. Maar het is alleen de mens en onze verwante primaat de bonobo die het echte tongzoenen beoefent.
De Eskimo Kus
Hoewel het voorkomen van gelijk gedrag in de dierenwereld suggereert dat kussen in onze genen zit, kussen niet alle culturen. De eerste die dit opviel was Charles Darwin. In zijn boek ‘The Expression of the Emotions in Man and Animals”, schreef hij dat kussen ‘in verschillende delen van de wereld wordt vervangen door het tegen elkaar wrijven van de neuzen’. Ontdekkingsreizigers op Antarctica noemden dit ‘de Eskimo kus’. Later bleek dat de Inuit niet slechts hun neuzen tegen elkaar wreven, maar dat ze dit deden om elkaars wangen te kunnen ruiken en zo iemand konden identificeren.
Kannibalisme
Veel culturen in Afrika, de Grote Oceaan en Amerika leerden het kussen pas kennen toen zij in contact kwamen met Europese ontdekkingsreizigers. En het sloeg niet meteen aan. De meesten vonden het uitwisselen van speeksel niet echt aantrekkelijk. In Lapland namen mannen en vrouwen rustig met elkaar een bad, maar vonden ze kussen te ver gaan. Vandaag de dag wordt kussen in het openbaar in veel delen van de wereld nog steeds als onfatsoenlijk gezien. In 1990 schreef de krant in Peking zelfs nog dat ‘de invasieve Europeanen’ het kusgebruik naar China hadden gebracht, maar dat het wordt beschouwd als ‘een vulgaire praktijk die teveel de suggestie wekt van kannibalisme’.
De oorsprong van de kus
Als kussen niet universeel is, moet iemand het hebben uitgevonden. Vaughn Bryant, een antropoloog aan Texas A&M University, traceerde de eerste beschreven kus in India rond 1500 voor Christus. In vroege Vedische inscripties stond dat mensen aan elkaar “snuffelden” met hun mond. Latere teksten beschrijven dat geliefden “mond op mond” gingen.
Het gebruik van het kussen verspreidde waarschijnlijk naar het westen toen Alexander de Grote Punjab veroverde in 326 voor Christus. De Grieken zouden het erotisch kussen dus geleerd hebben van de Indiërs. Maar mogelijk gaat het nog verder terug; in Homerus’ Ilias (8e eeuw v.Chr), smeekt Koning Priamus Achilles met een dramatische kus op zijn hand om hem het lichaam van zijn zoon Hector te geven.. (Ilias 24)
Verschillende kussen van de Romeinen, Indiërs en Duitsers
Verstokte kussers
De Romeinen waren verstokte kussers. Naast het Latijn werd dit één van hun kenmerken. Zij waren de eersten die de kus categoriseerden. Voor hen had deze zowel een sociaal, politiek als seksueel nut. Zo onderscheidden zij de vriendelijke kus – op de wang (“osculum”), romantische kus – op de lippen (“basium”) en de gepassioneerde kus – met tong (“savolium”).
Omdat er veel analfabetisme was, werd de kus ook gebruikt om overeenkomsten te sluiten. De Engelse uitdrukking ‘seal with a kiss’ vindt hier zijn oorsprong en wordt nu nog gebruikt. De sociale status van een Romeins burger bepaalde of hij of zij de keizer op de wang of voet mocht kussen. En als je trouwde, werd dat bezegeld met een kus voor een groot gezelschap. Ook dat hebben wij van de Romeinen overgenomen.
Kama Sutra
In India verscheen rond de 2e eeuw na Christus de “Kama Sutra”, samengesteld door de Indiase filosoof Vatsyayana. Hierin beschreef hij het belang van een gezonde relatie en hoe seks hier een rol in kan spelen.
Kama is één van de vier waarden van het Hindoeïsme en zorgt voor fysiek en emotioneel plezier en genot in het leven. Niet alleen liefde en intimiteit vallen hieronder, maar ook kunst, vriendschap en vriendelijkheid. De Kama Sutra was een handleiding voor getrouwde stellen; seksuele handelingen werden op didactische wijze beschreven. In deze tijd waren gearrangeerde huwelijken de norm in India. De beschrijvingen waren bedoeld om romantiek op te wekken en elkaar op een plezierige manier te ontdekken. De Kama Sutra bevatte maar liefst 10 hoofdstukken over ‘de seksuele eenwording’, waarin uitgebreid werd stilgestaan bij diverse kus-technieken.
30 soorten kussen in het Duits
In de 17e eeuw schreef de Duitse wis-en natuurkundige Martin von Kempe een duizend-pagina lange encyclopedie over kussen, waarin hij 20 verschillende varianten beschreef. Zo was er “de kus van een meerdere aan een ondergeschikte” en “de hypocriete kus”. Nog steeds kent de Duitse taal verschillende woorden voor 30 soorten kussen, zoals bijvoorbeeld de ‘Nachküssen’; een kus die verzuimde kussen goedmaakt. In Duitsland hoort een echte kus blijkbaar wel mét baard te zijn, want een populair gezegde luidt: Ein Kuß ohne Bart ist wie eine Supp ohne Salz – een kus zonder baard is als soep zonder zout.
Waarom kussen we?
Maar waaróm hebben we de behoefte te kussen? Volgens Freud was het een onderbewuste terugkeer naar het zuigen aan de moeder’s borst. Sommige antropologen suggereren dat het kussen op de mond een “reliek gebaar” is, met evolutionaire oorsprong uit het mond-op-mond voeden van moeders aan baby’s in een vroeg tijdperk. Er zijn nog steeds inheemse volken die op deze manier voeden, maar die niet sociaal kussen. De voorstanders van deze theorie merken op dat het bijna geen toeval kan zijn dat in verschillende talen het woord voor kussen synoniem is aan ‘voorkauwen’ en dat ‘zoet’ de meest gebruikte adjectief voor een kus is.
Volgens sommige geschiedkundigen is het pas sinds de laatste 800 jaar – door de voordelen van effectieve tandkunde en de aanpak van slechte adem – dat de lippen een erogene zone konden worden. Zij beschrijven dat de lippen een gelijkenis vertonen met de vrouwelijke labia, en dat (tong)zoenen hierdoor vooral een uitbreiding van – of aanvulling op de seksuele daad zelf is. Ze verklaren hiermee ook dat vrouwen van over de hele wereld hun lippen groter en roder willen laten lijken; namelijk om seksuele opwinding en vruchtbaarheid te simuleren, net zoals dieren dat doen.
Evolutionair psychologen hebben een meer praktische verklaring. Zij zijn ervan overtuigd dat de kus een middel is om een potentiële geliefde te screenen. Tijdens een kus zou er allerlei nuttige informatie uitgewisseld worden. Zo kan de geur en smaak van iemands mond een indicatie geven van de gezondheid. Kussen voor de informatie dus. Weinig romantisch.
De kus in de kunst
In de kunst is de kus altijd al een geliefd thema geweest. Op klassieke Griekse vazen uit circa 480 v.Chr. stonden al vaak kussende mensen. Meestal werd de affectie tussen oudere en jongere mannen afgebeeld – iets wat als moreel deugdzaam werd gezien.
In de Middeleeuwen verdween de kus in de kunst naar de achtergrond. Dit kwam door de verspreiding van het christendom in Europa. Een Judas-kus werd vaker afgebeeld dan een romantische kus.
Maar dit veranderde met de komst van de Rococo. Bij deze kunststroming was erotische liefde vaak het onderwerp. Veel kunstenaars beeldden de romantische verhalen uit de mythologie af. De kus van Amor en Psyche van Canova (1793) is er één om bij weg te zwijmelen..
Pas in de 19e eeuw werd de kus het symbool van perfecte liefde en intimiteit. Het romantische schilderij Il Bacio van Francesco Hayez (1859) en de klassieke marmeren Baiser van Rodin (1886) zijn hier goede voorbeelden van. Vanaf de 20ste eeuw werden kunstenaars vrijer en werd seksualiteit een onderdeel van de populaire cultuur. Kijk bijvoorbeeld eens naar het verschil tussen Der Kuss van Gustav Klimt (1907) en de minimalistische zandstenen Le Baiser van Brancusi (1907).
Het mysterie
Waarschijnlijk komen we de échte oorsprong en reden van het kussen nooit te weten. Misschien juist wel toepasselijk. Mysterie voedt de romantiek.
Wat de oorsprong van het kussen ook is, het lijkt wel lucratief te zijn. Uit psychologisch onderzoek blijkt dat mannen die hun vrouw kussen voordat ze naar hun werk gaan, langer leven, minder auto-ongelukken krijgen en een hoger inkomen hebben dan getrouwde mannen die hun vrouw niet kussen als ze weggaan. Als dat nou niet genoeg reden is..
Bronnen:
- Avrotros (2019). De kus in de kunst.
https://www.avrotros.nl/kunst/item/de-kus-in-de-kunst/ - Bastiaansen, C. (2014) Waar is kussen eigenlijk goed voor?
https://corabas.wordpress.com/2014/03/07/waar-is-kussen-eigenlijk-goed-voor/ - Foer, J. (2006). The Kiss of Life. The New York Times. https://www.nytimes.com/2006/02/14/opinion/the-kiss-of-life.html
- Zevenhuizen, M. (2009) Waarom we kussen.
https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/waarom-we-kussen/
